Dogoterapia (terapia z psem, kynoterapia) jest jedną z form animaloterapii, czyli terapii kontaktowej z udziałem zwierząt.  Zaangażowanie specjalnie wyszkolonego psa wspomaga rewalidację zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych dzieci i osób dorosłych z różnymi typami niepełnosprawności. Dogoterapia spełnia także funkcję wspierającą ogólny rozwój emocjonalny, podnosi poczucie własnej wartości i motywuje do wykonywania żmudnych ćwiczeń rehabilitacyjnych i logopedycznych. Jest skuteczną metodą terapii osób nieśmiałych, wycofanych, młodzieży z problemami adaptacyjnymi i objawami depresji.  

Pies – przyjaciel, pies – dobry duch, który akceptuje, nie ocenia, nie krytykuje, który zawsze się cieszy na widok dziecka, jest jednocześnie motywatorem do pracy i nagrodą za wykonane ćwiczenia. Pies staje się łącznikiem między terapeutą i dzieckiem, wytwarza się  płaszczyzna porozumienia dziecko- pies, która jest zaplanowana i kontrolowana przez terapeutę. Pies, stając się najlepszym przyjacielem dziecka, jest jednocześnie sprzymierzeńcem terapeuty w realizacji wytyczonych celów terapeutycznych.

W dogoterapii można wyróżnić trzy podstawowe formy zajęć:

• Spotkania z psem (SP) – są to przeważnie spotkania grupowe przeprowadzane w przedszkolach i młodszych klasach szkoły podstawowej. Mogą być jednorazowe lub cykliczne i  polegają na radosnej, spontanicznej zabawie z psem. Są to proste ćwiczenia, takie jak: głaskanie psa, czesanie, karmienie, prezentowanie sztuczek, wydawanie komend, prowadzenie psa na smyczy, zabawy  z piłką, liczenie kulek karmy, zabawy ruchowe, zawody itp. Prowadzenie zajęć typu SP nie wymaga opracowania scenariuszy, są one planowane według potrzeb, czas trwania również nie jest ściśle określony. Konieczna jest natomiast (podobnie jak w dwóch pozostałych formach) zgoda rodziców/ prawnych opiekunów dziecka na udział w zajęciach. Niezbędny jest również  zapis o braku przeciwwskazań lekarskich (alergia, astma oskrzelowa).
• Edukacja z psem (EP) – to również spotkania grupowe, których celem jest wszechstronny rozwój i usprawnienie sfery intelektualnej dzieci. Zajęcia te spełniają funkcję edukacyjną i są doskonałym uzupełnieniem zajęć szkolnych. W łatwej, atrakcyjnej dla dzieci formie, przekazywane są informacje z różnych dziedzin nauki: matematyki, języka polskiego, przyrody, języka angielskiego, a nawet wychowania fizycznego. Tego typu zajęcia wymagają już systematycznego opracowywania dokumentacji ( scenariusze, arkusze obserwacyjne i  ewaluacyjne).
• Terapia z psem (TP) – jak sama nazwa wskazuje, jest to rodzaj terapii, więc wymaga spełnienia kilku podstawowych warunków:
  • osoba samodzielnie prowadząca zajęcia (terapeuta) ma uprawnienia do pracy z dziećmi i dysponuje specjalistyczną wiedzą  na temat danej niepełnosprawności
  • proces terapeutyczny musi być systematycznie dokumentowany. Wymaga to od terapeuty umiejętności opracowania indywidualnego programu dogoterapii w oparciu o diagnozę psychologiczno-pedagogiczną dziecka, orzeczenie o niepełnosprawności i wynikające z niego wskazówki oraz wywiad ze specjalistami placówki (psycholog, pedagog), rodzicami dziecka i wychowawcą. Pożądane jest również opracowanie arkusza obserwacyjnego, w celu określenia poziomu umiejętności dziecka, jeszcze przed rozpoczęciem realizacji programu i w określonych odstępach czasu, w trakcie jego trwania. Do każdych zajęć terapeuta powinien opracować scenariusz w oparciu o wcześniej opracowany program. Obserwacje postępów dziecka powinny być prowadzone na bieżąco i zapisywane w formie wybranej przez terapeutę.

Z mojego doświadczenia wynika, że terapia powinna być prowadzona indywidualnie, ponieważ cele i metody pracy są wtedy dobierane konkretnie do danego dziecka.  Dziecko nie rozprasza się, jest skupione na wykonywanych ćwiczeniach, czuje, że jest w centrum zainteresowania i nie ma potrzeby demonstrowania zachowań rywalizacyjnych (co często zdarza się w grupie) . Ma wtedy psa i terapeutę tylko dla siebie. 

Szczególną uwagę należy zwrócić na terapię dzieci ze sprzężeniami. Szerokie spektrum niepełnosprawności wymaga wiedzy i doświadczenia terapeuty oraz szczególnej delikatności  i cierpliwości. Niezbędna jest współpraca ze specjalistami placówki, w której odbywają się zajęcia oraz z rodzicami dziecka. Opracowanie indywidualnego programu dogoterapii jest w takim przypadku niezbędne, a spodziewane rezultaty terapii nie zawsze będą zgodne z oczekiwaniami.

W mojej pracy dogoterapeutycznej prowadziłam różnego rodzaju zajęcia:

1. Spotkania z psem  (SP) oraz spotkania typu edukacja z psem (EP) z dziećmi  przedszkolnymi i szkolnymi w placówkach masowych oraz dziećmi niesłyszącymi oraz ze sprzężeniami prowadzone we współpracy z  Fundacją „Tacy Sami-centrum wspierania rozwoju”, Fundacją Na Rzecz Psów Pracujących „Psi Ratownicy” oraz ze „Stowarzyszeniem Pomocy Dzieciom i Młodzieży Głuchej Familia”.

2. Prowadzenie projektu edukacyjnego „Zwierzęta ludziom-ludzie zwierzętom”. Głównymi jego celami były: edukacja poprzez zabawę z psem, uwrażliwianie uczniów niesłyszących na potrzeby zwierząt, uświadamianie jakie obowiązki wynikają z faktu posiadania zwierzęcia, rozwijanie odpowiedzialności za zwierzęta, zapoznanie z różnymi formami pomocy zwierzętom, umożliwienie zaangażowania się w konkretną pomoc zwierzętom, zachęcanie do pracy wolontaryjnej na rzecz zwierząt, zapoznanie z chorobami odzwierzęcymi i zasadami higieny w kontakcie ze zwierzętami, mzachęcanie do aktywności fizycznej w obecności zwierząt, wzbogacanie słownictwa w języku polskim oraz języku migowym.

Projekt rozpoczął się wystawą prac plastycznych wykonanych przez dzieci, która odbyła  się w maju 2011 roku w Filii Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu przy ulicy Kolistej 17. Wystawa miała tytuł „Zwierzątkarnia – przyjaciele na każdą pogodę”.

W  październiku 2011 r. odbyły się  kolejne spotkania w ramach projektu pt „Zwierzęta ludziom”. W czasie trzech apeli dostosowanych do wieku (szkoła podstawowa, gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne) dzieci zapoznały się z odpowiedzialną pracą zwierząt, a w szczególności psów. Przedstawione zostały psy ratownicze (WOPR, GOPR), psy pracujące w Policji, Straży Pożarnej, Straży Miejskiej i Granicznej, psy pracujące jako terapeuci, psy, które są przewodnikami osób niewidomych i psy asystujące. Zaprezentowane zostały zasady profilaktyki chorób odzwierzęcych, zasady zachowania wobec nieznajomych psów oraz pozycje bezpieczne (pozycja „drzewo” i „żółw”).

Analogiczne apele pt: „Ludzie-zwierzętom” przybliżyły dzieciom i młodzieży tematy związane z  zaspokajaniem potrzeb zwierząt (karmienie, pojenie, pielęgnacja, miejsce do spania, spacery, opieka weterynaryjna, szczepienia, zabezpieczenie przed pasożytami) oraz odpowiedzialnością za zwierzę i jego zachowanie. Konieczność sprzątania odchodów po swoim psie, prowadzenie psa na smyczy w miejscach publicznych, czy też odpowiedzialność za kontrolowanie rozrodczości swojego psa to normalny obowiązek każdego właściciela psa i świadomego obywatela. Zwierzętami zaniedbanymi i porzuconymi przez człowieka zajmują się specjalne organizacje, np: TOZ – Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami czy schronisko dla bezdomnych zwierząt.

Podsumowaniem projektu był konkurs wiedzy na temat zwierząt: korzyści jakie płyną z ich posiadania, pracy jaką wykonują dla dobra człowieka, ale także odpowiedzialności za ich dobrostan i działań jakie podejmują ludzie wrażliwi na ich krzywdę.

3. Zajęcia w oparciu o autorski „Indywidualny program dogoterapeutyczny dziecka niesłyszącego”. Został on opracowany dla dziewczynki z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, niesłyszącej, z implantem ślimakowym, która pomimo rehabilitacji nie wykształciła komunikatywnego sposobu porozumiewania się. Zajęcia były prowadzone przez 2 lata (2010 – 2012). W tym czasie prowadziłam dzienniczek obserwacji i przeprowadziłam 4 diagnozy podsumowujące w każdym z ośmiu usprawnianych obszarów. Pozwoliło mi to dokonać końcowej oceny przyrostu umiejętności dziecka, który wyniósł średnio 30%. Ku mojej wielkiej radości efektami realizacji programu były: spontaniczne próby komunikacji  za pomocą mowy fonicznej oraz prostych znaków języka migowego, usprawnienie pracy narządów artykulacyjnych, poprawa umiejętności koncentrowania uwagi oraz rozumienia poleceń, poprawa koordynacji wzrokowo-ruchowej, usprawnienie małej i dużej motoryki, opanowanie czynności pielęgnacyjnych związanych z psem, zachowywanie zasad higieny w kontakcie z psem, wzrost motywacji do ćwiczeń oraz poprawa funkcjonowania dziewczynki w domu i grupie rówieśniczej.

4. Drugim programem, który napisałam  i wdrożyłam był „Dogoterapeutyczy program rozwijania umiejętności matematycznych u dzieci niesłyszących”. Jego założeniem było zaangażowanie psa, celem uatrakcyjnienia zajęć rozwijających i utrwalających umiejętność liczenia w zakresie 20 i kształtujących podstawowe pojęcia matematyczne oraz wzmocnienia motywacji dzieci niesłyszących do pracy rewalidacyjnej. W związku z tym, że myślenie dzieci  jest bardzo silnie związane z wykonywanymi czynnościami i spostrzeganym obrazem, dlatego większość zadań  zawartych w programie miała naturalną dla dziecka formę zabawy. Wykorzystywanie różnorodnych pomocy dydaktycznych, w tym przedmiotów związanych z psem oraz dziecięcych zabawek uatrakcyjniało zajęcia i łączyło je ze światem dziecięcej fantazji. Pies, towarzyszący dziecku z czasie zajęć, był umiejętnie włączany w proces dydaktyczny,  motywował dzieci do podejmowania kolejnych wyzwań, ale też był przyczynkiem do zwykłej, radosnej zabawy. Przez połączenie nauki z zabawą, niezauważalnie dla dzieci utrwalane były podstawowe umiejętności matematyczne oraz pobudzane były ich ciekawość poznawcza oraz kreatywność. Zadania zawarte w programie zostały tak dobrane, aby pomagały kształtować nie tylko wyobraźnię matematyczną dzieci, ale uczyć je rozumienia otaczającego świata i zależności nim kierujących. Program ten był realizowany przez rok (2012-1013) w małych grupach (3-4) dzieci niesłyszących w wieku wczesnoszkolnym. Po analizie bieżących obserwacji i diagnoz szkolnych zaobserwowano wzrost wiedzy i umiejętności matematycznych wśród dzieci objętych programem. Efektami były: usprawnienie liczenia, rozwój myślenia przyczynowo-skutkowego, usprawnienie koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz koncentrowania uwagi. Zaobserwowano także usprawnienie dużej motoryki, umiejętności porównywania i segregowania przedmiotów, odwzorowywania prostych kształtów geometrycznych oraz określania stosunków przestrzennych. 

5. Opracowanie i wdrożenie projektu dogoterapeutycznego „Akademia czterech łapek” we współpracy z Fundacją „Tacy sami-centrum wspierania rozwoju”. W latach 2010-2012 realizowałam kolejny projekt we współpracy ze specjalistami Fundacji „Tacy sami-centrum wspierania rozwoju”. Celem projektu było stworzenie dzieciom niesłyszącym możliwości do kontaktów z psami i doświadczenie dobroczynnych skutków dogoterapii (fizycznych i psychicznych), zachęcanie dzieci do większej aktywności fizycznej przez kontakt z psami, rozwijanie umiejętności liczenia, rozwijanie sprawności w obrębie małej i dużej motoryki, rozwijanie umiejętności porównywania i segregowania przedmiotów oraz  kształtowanie myślenia przyczynowo-skutkowego. Projekt był realizowany w czasie 60 minutowych sesji dogoterapeutycznych, odbywających się co dwa tygodnie. W zajęciach uczestniczyły psy terapeutyczne ras: golden retriever, cavalier king charles spaniel oraz berneński pies pasterski.

Podsumowaniem projektu było zorganizowanie zajęć otwartych dla grupy uczennic Gimnazjum nr 26, które wraz ze swoją nauczycielką opracowywały projekt gimnazjalny pt; „W jaki sposób psy i koty pomagają w leczeniu dzieci”. Obserwacja zajęć i dokumentacja fotograficzna, a potem rozmowa na temat specyfiki pracy z dziećmi niesłyszącymi, zostały wykorzystane do opracowania prezentacji i rozpropagowania idei animaloterapii wśród młodzieży gimnazjalnej. Prezentacja projektu miała miejsce w listopadzie 2011 r. w Zespole Szkół nr 5, przy ul. Grochowej we Wrocławiu. 

6. Październik 2011 – wykład i pokaz zajęć dogoteraputycznych na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Wrocławskiego (Studenckie Koło Animaloterapii)  „Dlaczego dogoterapia jest skuteczną metodą rewalidacji dzieci niesłyszących?” 

7. Luty 2012 – przeprowadzenie pokazu zajęć terapeutycznych łączących dwie metody pracy  z dziećmi niesłyszącymi z niepełnosprawnością intelektualną: dogoterapię i Integrację Sensoryczną (SI) dla słuchaczy kursu kwalifikacyjnego z zakresu oligofrenopedagogiki

8. Czerwiec 2012 -Współorganizowanie imprezy integracyjnej „Powitanie lata” wraz ze Stowarzyszeniem Pomocy Dzieciom i Młodzieży Głuchej „Familia” oraz Fundacją „Psi ratownicy”.

Z inicjatywy Stowarzyszenia „Familia”, odbył się festyn pt: „Powitanie lata”. Zaproszone były najmłodsze dzieci – podopieczni z Wczesnego Wspomagania Rozwoju, dzieci z zaprzyjaźnionego Stowarzyszenia Sonorus, niesłyszące przedszkolaki i uczniowie klas I-III szkoły podstawowej. Program obejmował przedstawienie lalkowe pt: „Tajemnicza paczka”, przejażdżki konne, skoki w zamku dmuchanym, malowanie buziek, konkurencje sprawnościowe wspólnie z psimi terapeutami oraz słodki poczęstunek. Dzieci obejrzały również niezwykłą żonglerkę piłką i występ taneczny grupy „Zgraja”.  

Stanowisko ćwiczeń sprawnościowych zorganizowałyśmy razem z koleżanką z Fundacji „Psi ratownicy”. Towarzyszyły nam dwa psy rasy: border collie oraz cavalier king charles spaniel, które razem z dziećmi wykonywały kolejne zadania. Dzieci wykonywały ćwiczenia indywidualnie, ale także w parach mieszanych (dziecko niesłyszące i słyszące).

 Dla niektórych dzieci był to pierwszy w życiu kontakt z psem terapeutycznym,  dlatego na początku niektóre z nich podchodziły do ćwiczeń z rezerwą, nieśmiało. Po zapoznaniu z pieskami, pierwszym przytuleniu czworonożnego przyjaciela i przejściu pierwszej rundy ustawiały się szybciutko do następnej. Szczególną atrakcją okazało się samodzielne prowadzenie psa na smyczy i możliwość nagrodzenia psa ciasteczkiem w kształcie kości za dobrze wykonane zadanie.

9. Marzec 2013 – spotkanie we współpracy z Fundacją „Tacy sami-centrum wspierania rozwoju” dla studentów Uniwersytetu Przyrodniczego (Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt) na temat „Dogoterapia  oraz wykorzystanie jej w rewalidacji dzieci niesłyszących.

10. W latach 2011 – 2012 prowadziłam wraz z koleżankami z Fundacji „Tacy sami-centrum wspierania rozwoju” grupowe zajęcia dogoterapeutyczne w zaprzyjaźnionym Dolnośląskim Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 13 dla Niewidomych i Słabowidzących we Wrocławiu.  Zajęcia z dziećmi niewidomymi były prowadzone we współpracy z panią psycholog Ośrodka w ramach Wczesnego Wspomagania Rozwoju. W odbywających się co dwa tygodnie zajęciach brały udział zawsze dwa psy: z mniejszych psów była to Dymka jako pies umaszczony kontrastowo (czarna w białe łaty),  lepiej rozpoznawany przez dzieci słabowidzące. Drugi pies dobierany do zajęć był zawsze większy i  jednolitego jasnego umaszczenia (golden retriever lub labrador), aby dzieci miały możliwość porównania obu psów i różnic w ich budowie.

11. Udział wraz z młodzieżą w rajdzie opartym na idei DogTrekkingu „Wędruj z nami i naszymi psami”. We wrześniu 2013 roku po raz pierwszy odbył się rajd pod hasłem „Wędruj z nami i naszymi psami”, przeznaczony dla uczniów ze Specjalnych Ośrodków Szkolno– Wychowawczych, Szkół Specjalnych oraz Szkół Integracyjnych. Organizatorem imprezy była Fundacja „Tacy Sami” Centrum Wspierania Rozwoju we Wrocławiu przy współpracy ze Specjalnym Ośrodkiem Szkolno–Wychowawczym w Dzierżoniowie. Na trasie DogTrekkingu wystartowało 5 drużyn: dwie ze Specjalnego Ośrodka Szkolno–Wychowawczego w Dzierżoniowie (szkoła i internat), drużyna z naszego Ośrodka, drużyna ze Specjalnego Ośrodka Szkolno–Wychowawczego w Ząbkowicach Śląskich oraz drużyna z Zespołu Placówek Oświatowych w Strzelinie. Każda z drużyn składała się z 4 – 5 uczniów, dwóch opiekunów oraz przewodnika z psem.

Zadaniem drużyn, startujących w okolicach Leśnego Dworku w Bielawie było dotarcie do Przełęczy Jugowskiej. Każda drużyna otrzymała mapę i kompas, które służyły do odszukania określonych punktów na trasie rajdu. Podczas postojów, przewodnicy z psami mieli przygotowane do wykonania różne ćwiczenia o „psiej” tematyce. Po długiej wędrówce wszyscy uczestnicy rajdu dotarli do Pensjonatu Bukowa Chata. Po zasłużonym odpoczynku i zjedzeniu ciepłych kiełbasek z ogniska zaczęła się część konkursowa rajdu. Drużyny z poszczególnych placówek rywalizowały w 3 kategoriach: test wiedzy o psie, najciekawszy rysunek psa oraz najciekawszy grupowy wiersz o psie.

Najwięcej punktów zdobyli gospodarze, czyli drużyna ze Specjalnego Ośrodka Szkolno–Wychowawczego w Dzierżoniowie. Każda drużyna otrzymała pamiątkowy dyplom oraz drobne upominki. Największą nagrodą dla dzieci była jednak sama obecność psów (które na co dzień pracują jako psy terapeutyczne) oraz możliwość spędzenia aktywnie dnia w tak miłym towarzystwie.

Potrzebujesz dodatkowych informacji?